|
Gmina Świętajno Gmina
Kowale Oleckie Gmina Wieliczki
Miasto i Gmina Olecko
1. Zabytkowy układ urbanistyczny miasta XVI – XIX w. (rynek z przyległymi ulicami) Olecka.
2. Zamek myśliwski - obiekt istniał w czasach staropruskich i pełnił rolę budowli warownej. W czasach krzyżackich, zbudowano w tym miejscu pałacyk myśliwski dla dostojników Zakonu. Historia mówi, że w 1560 roku spotkał się tu książę Albrecht z królem Zygmuntem Augustem. Przypuszczać można, że zameczek powstał na miejscu starej budowli warownej, o czym świadczy plan miasta Olecka z XVIII wieku. W późniejszym rejestrze budowli i zabytków wschodniopruskich istniał zapis rozpoczęcia w 1654 roku budowy okazałego zamku. Zamek z połowy XVII w. widział i opisywał w 1748 r. August Hermann Lucanus. Inwestorem oleckiego zamku siedziby starostów książęcych był Fryderyk Wilhelm (1640 – 1680). W XVIII wieku zamek zaczął podupadać, a w 1822 r. spłonął całkowicie i nie został już odbudowany. Pod koniec XIX wieku ruiny zamku zostały usunięte, a na ich miejscu stanął w 1897 roku budynek starostwa powiatowego.
3. Kościół z kaplicą – (budowa kościoła 1859 - 1861), kaplica II poł. XIX w.
4. Starostwo – Plac Zamkowy.
5. Skocznia i molo drewniane pochodzące z ok. 1930 r.
6. Pomnik – pomnik ofiar I wojny światowej z całym kompleksem sportowym, rekreacyjnym i parkowym powstał około 1928 roku. Olecki monument, drugi pod względem wielkości w Prusach Wschodnich, wystawiony został z inicjatywy ówczesnego starosty dr Wachsmanna. Jego wymowę polityczną jednoznacznie określał napis, jaki widniał na całej długości wewnętrznej strony półkolistego kamiennego muru, złożony z dużych brązowych liter: “Boże, usłysz nasze błagania i spraw, ażeby znowu powstały silne Niemcy”. Tu, pod pomnik olecki, przybywały wycieczki młodzieży niemieckiej, której zaszczepiano w tym przygranicznym mieście i okolicy, usłanej grobami poległych, idee odwetu i wielkomocarstwowego nacjonalizmu.
7. Chata Mazurska, drewniana pochodząca z lat 20 – tych.
8. Zabytkowy młyn wodny pochodzący z 1895 r. położony nad rzeką Legą (obecnie elektryczny).
9. Wieża ciśnień wybudowana na przełomie XIX – XX w.
10. Szereg domów mieszkalnych murowanych, których budowę datuje się na koniec XIX i początek XX wieku. (ul. Armii Krajowej, 11-go Listopada, Grunwaldzka, Kolejowa, Plac Wolności).
11. Zespół kościoła ewangelickiego (obecnie rzymsko - katolickiego) we wsi Gąski – składający się z kościoła murowanego z lat 1831 – 33, wieża – 1908 - 1909). Wg innych źródeł kościół zbudowano w 1741 roku, a w 1749 zorganizowano parafię. Parafia ta była w ciągu XVIII i XIX wieku całkowicie polska.
12. Zespół dworski – Biała Olecka - dawny zespół pałacowo-parkowy w Białej Oleckiej z elewacją frontową zwróconą na północny zachód i rozległą częścią gospodarczą, położony około 14 km na północ od Olecka. Pięknie usytuowany nad rozlewiskami rzeki Lega. W tym miejscu w 1562 r. książę Albrecht nadał dobra rycerskie Jerzemu von Diebes, w 1695 r. mieszkał tu Gotard von Buddenbrock, major wojsk polskich. W XVIII wieku w Białej Oleckiej rezydowała polska szlachta, Semkowscy i Warkojowie. Od około połowy XIX wieku dobra należały do Tolsdorffów. Rezydencja usytuowana między niewielkim parkiem a obszernym podwórzem gospodarczo-inwentarskim. Pałac w stylu neobarokowym zbudowany dla rodziny Tolsdorff w początkach XX wieku. Obszerna dwukondygnacyjna budowla, wzniesiona na planie prostokąta z wielobocznymi wieżyczkami na narożach od frontu przykryta wysokim dachem czterospadowym. W elewacji frontowej taras przed wejściem głównym, podtrzymywanym przez cztery kolumny. Pałac został spalony podczas I wojny światowej, lecz odbudowany prawie według pierwowzoru, zmieniono tylko otwory okienne na mniejsze. W 1926 r. należał do Fritza Tolsdorff. Obszar wynosił wówczas 750 ha, w majątku pracowała gorzelnia, suszarnia ziemniaków, hodowano konie, bydło. Do dziś zachowały się imponujących rozmiarów zabudowania gospodarcze i inwentarskie. W latach trzydziestych majątek przeszedł na własność Leo Brodowskiego, który w okresie Trzeciej Rzeszy organizował w pałacu roczne obozy szkoleniowe dla młodzieży z dużych miast (Hitlerjugend). Pałac nie został zniszczony podczas II wojny światowej, a na obszarze majątku utworzono państwowe gospodarstwo rolne, w pałacu funkcjonowały biura i mieszkali pracownicy zakładu. Po wyeksploatowaniu został opuszczony, uległ pożarowi w latach osiemdziesiątych. W 1990 r. pałac już w stanie ruiny został kupiony przez prywatną osobę. Po raz drugi w historii został odbudowany zgodnie z pierwowzorem, pozostaje jeszcze w stanie surowym. Do dziś robi wrażenie. Zachował się stary warsztat mechaniczny i przed pałacem słupy bram wjazdowych, podjazd konny pod schody pałacowe oraz miejsce na kwietnik przed budynkiem. Obok – wolno stojący dom zarządcy.
13. Kościół ewangelicki wybudowany około 1905 r. (obecnie rzymsko – katolicki) – Szczecinki.
14. Młyn wodny – Sedranki – pocz. XX w. Sedranki istniały już w 1576 roku. W XVII i XVIII wieku była to wieś królewska, zarządzana przez władze skarbowe, które ulokowały tu swe powiatowe agendy. Według rejestru z 1640 roku Sedranki miały młyn państwowy z dwoma kamieniami młyńskimi.
15. Park dworski – Skowronki.
16. Zespół dworski – Gordejki Małe - dawny, niewielki majątek ziemski położony w Gordejkach Małych - 7 km na zachód od Olecka - w początkach XX wieku do lat trzydziestych należał do rodziny Korwitz. Obszar własności ziemskiej obejmował 212 ha, do majątku należała cegielnia. Zachował się układ dawnego założenia, dwór między parkiem a podwórzem gospodarczym, oddzielony od niego dużym podjazdem. Dworski park musiał być ciekawy pod względem kompozycyjnym, zachował się starodrzew i pomimo zaniedbania można odczytać ślady kompozycji krajobrazowej. Dwór pochodzi z początku XX wieku, w formie skromnie nawiązuje do secesji. Parterowy, kryty dachem naczółkowym. Z boku elewacji frontowej nietypowy ryzalit z wejściem głównym. Drzwi frontowe w dekoracji nawiązującej do secesji. W elewacji bocznej od południa duży taras wsparty na trzech kolumnach. Uroku budowli dodaje wąska ścieżka prowadząca do drzwi frontowych, obrośnięta starymi cisami.
Wśród dobrze zachowanych zabudowań podwórza gospodarczego wyróżnia się stajnia z wozownią, o ciekawej architekturze, z sygnaturką krytą gontem, z datą 1858 r. W dawnym parku zachowały się okazy starodrzewu, w pobliżu dworu dwa piękne kilkudziesięcioletnie żywotniki. Na terenie parku w 1982r. wzniesiono kaplicę. Po 1945 roku na obszarze majątku utworzono państwowe gospodarstwo rolne, dwór zaadaptowano na kilka mieszkań pracowniczych. Obecnie własność prywatna.
17. Park dworski w Imionkach
18. Dworek w Lenartach - Wieś Lenarty usytuowana około 10 km na północ od Olecka. Majątek ziemski powstał z nadania księcia Albrechta dla Baltazara Zengera jako majątek Kujawa z ziemią nad rzeką Białą
- Lenarty. W XVII i w XVIII wieku. majątek był w posiadaniu polskiej szlachty; byli to: Kraińscy, Więckowscy, Ciesielscy. Dwór wzniesiono w Lenartach, a majątek Kujawa stał się folwarkiem. W końcu XIX i w XX wieku należał do rodziny Wachsmann. Obszar własności ziemskiej wraz z jednym folwarkiem obejmował 687 ha, w majątku funkcjonowała gorzelnia, zajmowano się ogrodnictwem na skalę przemysłową. Z dawnego, dużego założenia pozostał zaniedbany, ale mimo wszystko interesujący architektonicznie dwór i niewielki park usytuowany po stronie północnej dworu. Budynek wzniesiony w pierwszej połowie XIX w., zlokalizowany na wzniesieniu. Elewacja frontowa od strony dawnego podwórza. Podjazd reprezentacyjny, omurowany. Budowla założona na rzucie prostokąta, parterowa ze ścianką kolankową, przekryta dwuspadowym dachem. Na osi elewacji obustronny trójosiowy ryzalit, zamknięty trójkątnym szczytem ze sterczynami na narożach. Od frontu na sterczynach ozdobne akroteriony. Od frontu na osi ganek wsparty na czterech filarach, od strony parku duży taras i cztery filary pierwotnie podtrzymujące zapewne taras na piętrze. W kierunku wschodnim od zespołu prowadzi aleja lipowa na dawny cmentarz dworski.
19. Cmentarze ewangelickie w Olecku, Sedrankach, Szczecinkach, Zabielnie.
20. Dawny zespół dworsko-parkowy w Siejniku z podwórzem gospodarczym położony 1 km na południowy zachód od Olecka, w pobliżu drogi do Ełku. Budowę dworu datuje się na 1840 r. Od tego czasu do końca lat dwudziestych XX wieku właścicielem majątku była rodzina Fahser, która po zmianie właściciela jeszcze do 1945 r. dzierżawiła majątek. Dwór usytuowany między parkiem a podwórzem gospodarczym. Park o kompozycji krajobrazowej, z dwoma stawami, aleją grabową na granicy parku, ze śladami dawnej bramy i wjazdu reprezentacyjnego przez park. Obecnie użytkowany jedynie dawny wjazd do części gospodarczej. Dwór interesujący architektonicznie. Elewacja od strony parku reprezentacyjna, dużo ciekawsza od skromniejszej - od strony podwórza. Dwór założony na rzucie prostokąta, parterowy, przekryty dachem dwuspadowym. Od strony podwórza dwa boczne, mocno wysunięte ryzality, kryte daszkami (prawdopodobnie wynik przebudowy z lat dwudziestych XX w). W okresie powojennym na obszarze dawnego majątku tworzono różne, rolnicze stacje badawcze.
Gmina Świętajno
1. Zespół dworski w Rogowszczyźnie, Chełchach, Giżach.
2. Zespół dworski w Cichym – to dawny majątek położony 16 km na północny zachód od Olecka. Duże założenie pałacowo-parkowe z rozległym podwórzem gospodarczym, usytuowane w środku wsi, w pobliżu kościoła. Majątek powstał z nadania rycerskiego w 1554 r. W XIX i XX wieku własność rodziny Witting i von Gehren. W latach dwudziestych XX w. właściciel majątku von Gehren pełnił funkcję starosty powiatu. Majątek obejmował 1090 ha ziemi, trzy folwarki, funkcjonowała gorzelnia, młyn, mleczarnia, tartak. Nietypowe założenie pod względem kompozycji. Pałac w pobliżu zabudowań gospodarczych i podwórza, natomiast park usytuowany w oddaleniu, przylegający do podwórza gospodarczego. Park, choć mocno zaniedbany, zasługuje na szczególną uwagę. Typ krajobrazowy o dużej powierzchni 18,5 ha, miał bardzo malowniczą kompozycję, z rzeczką, kilkoma mostkami, wijącymi się alejkami. Zachował się zróżnicowany starodrzew: lipy, klony, wiązy, dęby. Na skraju parku, w pobliżu podwórza gospodarczego usytuowany był cmentarz rodowy. Pałac w swej zasadniczej części wzniesiony został w 1750 r. (z tego czasu pozostały mury korpusu głównego). W 1848 r. został znacznie powiększony i przebudowany. W latach siedemdziesiątych XX w. przeszedł gruntowny remont. Założony na rzucie litery L, dwukondygnacyjny, przekryty dachami czterospadowymi. W elewacji frontowej mocno wysunięty murowany przedsionek, poprzedzony szerokimi schodami, podtrzymujący duży taras z ozdobną balustradą. Własność Agencji Rolnej Skarbu Państwa.
3. Zespół dworski w Dunajku. Dworek położony na końcu wsi Dunajek, ok. 15 km na zachód od Olecka, 1 km od szosy Olecko - Giżycko. Wieś malowniczo usytuowana nad dwoma jeziorami: Chełchy i Mulistym. Dworek niewielki, oddzielony od drogi fragmentem dawnego parku dworskiego. Znajdują się tu zabudowania gospodarcze, m.in. spichlerz i obora po stronie północnej zespołu, a także należąca do zespołu gorzelnia – położona we wsi. Historia majątku znana zaledwie od połowy XIX wieku. Ówczesna siedziba właścicieli miała cechy budowli późnoklasycystycznej. W 1843 r. urodził się tu Karol Emilian Sieniawski, syn powstańca listopadowego - uchodźcy z Polski, który schronił się w majątku w Dunajku po upadku powstania. Sieniawski kształcił się na Uniwersytecie Wrocławskim, był pedagogiem, historykiem, m.in. autorem dzieła „Biskupstwo Warmińskie Jego założenie i rozwój na ziemi pruskiej, z uwzględnieniem dziejów, ludności i stosunków geograficznych ziem dawniej krzyżackich”, wydanego w Poznaniu w 1878 r. Dwór niewielki, należący do niego majątek ziemski w końcu XIX wieku był własnością Gustawa Behra, w początkach XX wieku - Maxa Forstera, następnie rodziny Nagel. W latach dwudziestych właścicielką majątku była Betty Nagel, a obszar własności ziemskiej wynosił 300 ha, do majątku należała także gorzelnia. Dwór około 1908 r. został rozbudowany, a elewacje zyskały secesyjne formy dekoracyjne w postaci charakterystycznych otworów okiennych i drzwiowych, a przede wszystkim bardzo ładnej dekoracji płycinowej elewacji. Od strony drogi do elewacji dostawiono niewielki, wieloboczny ryzalit, zwieńczony kielichowatym daszkiem z iglicą. Do dawnego głównego wejścia w narożu północno-wschodnim dworku wiedzie od drogi szeroka aleja lipowa. Podobno przed samą wojną we dworze był pensjonat dla wdów. Po wojnie utworzono tu państwowe gospodarstwo rolne, we dworze zamieszkało kilka rodzin. Obecnie dwór, jak i pozostałości dawnego zespołu dworsko-parkowego mają dzierżawcę. Własność Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
4. Dworek w Kijach położony w gminie Świętajno, (około 22 km na wschód od Olecka) - z oficyną, oborą, budynkiem gospodarczym, szopą i parkiem. Dwór położony na wzniesieniu, w malowniczej okolicy, nieopodal przepływa rzeka Ełk i dochodzą kompleksy leśne Puszczy Boreckiej. Interesujące założenie. Oprócz dworu zachowała się dawna oficyna, duże budynki gospodarcze oraz pozostałości parku krajobrazowego, ze zróżnicowanym, ciekawym starodrzewem. Majątek ziemski powstał tu stosunkowo późno, wraz z jednym folwarkiem obejmował prawie 500 ha ziemi. W początkach XX wieku był majątkiem państwowym, administrowanym przez rodzinę Gruber. W majątku funkcjonowała gorzelnia parowa. Dwór pochodzi z drugiej połowy XIX wieku – murowany, parterowy z dachem naczółkowym. Na elewacji frontowej zachował się taras ze schodami. Nad drzwiami frontowymi ozdobny szczycik o formach neobarokowych. W elewacji ogrodowej duża, murowana, przeszklona weranda z szerokimi schodami do parku. Obecnie dawny dwór jest własnością prywatną.
5. Kościół z XVII w. w Cichym i Świętajnie.
6. Grodzisko Jaćwingów w Dybowie.
7. Cmentarze ewangelickie w Rogajnach i Zalesiu.
8. Zespół dworsko-parkowy z podwórzem gospodarczym w Niemstach położony w gminie Świętajno (około 10 km na północ od Świętajna). Majątek ziemski w latach dwudziestych XX wieku należał do rodziny Middendorf. Z tamtych lat zachowały się zabudowania i układ podwórza gospodarczego z rządcówką, a z dawnego parku pojedyncze drzewa. Niewielki dwór pochodzi z początku XX w. Założony na rzucie zbliżonym do kwadratu, parterowy, przekryty dachem mansardowym, czteropołaciowym. Od strony drogi dojazdowej na narożu wieloboczny ryzalit. W dawnej elewacji parkowej zachowała się szeroka otwarta weranda. Obecnie dawny dwór jest pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, zamieszkuje tu kilka rodzin.
Gmina Kowale Oleckie
1. W Szarejkach - wsi oddalonej od Olecka około 12 km warto zobaczyć ewangelicki Kościół pn. Matki Bożej Różańcowej. To najciekawszy i najcenniejszy zabytek architektury. Zbudowany w stylu gotyckim w 1719 roku, przebudowany w 1772 r., po 1945 r. przyjęty na potrzeby parafii rzymsko-katolickiej. W kościele znajduje się piękny ołtarz główny z 1720 r. opracowany w słynnej szkole w Królewcu i postawiony w 1932 roku. Rzeźbiarzem ołtarza był Pfeffer. Po drugiej wojnie światowej, po przesiedleniu Polaków z Suwalszczyzny, barokowy ołtarz został zmieniony – usunięto ambonę, dwa „uszaki” z górnej kondygnacji i wiele innych figur. Przemalowano go na niebiesko i umieszczono w ołtarzu obraz Matki Bożej. Od 2001 roku trwa renowacja ołtarza. Zrekonstruowano górne „uszaki” i umieszczono zabytkowy krzyż, który zwany jest „Drzewem Życia”. Nazwę tę tłumaczy się tym, że ma poprzeczną belkę łamaną, nawiązującą do gałęzi, zaś w środku zieloną gałąź symbolizującą nowe życie przez zmartwychwstanie. Po prawej stronie ołtarza widoczny jest Anioł Chrzcielny – zrekonstruowana rzeźba w stylu baroku. W dłoniach Anioła znajduje się naczynie z poświęconą wodą i olejem świętym.
2. Zespoły dworsko – parkowe w Dorszach, Szwałku, Wężewie – jest to architektura obiektów zabytkowych z przełomu XIX i XX wieku nawiązująca do klasycyzmu.
3. Majatek ziemski w Mściszewie - wieś Mściszewo usytuowana około 7 km na południowy zachód od Olecka. Dawny, niewielki majątek ziemski, który do 1879 r. był folwarkiem należącym do dóbr w Wężewie, siedziby rodu von Simpson. W końcu XIX w. wydzielony, stał się własnością rodziny von Gobler. Zachował się dawny, niewielki dwór, pozostałości parku i zabudowań podwórza gospodarczego, młyn, spichlerz. Dwór pochodzi z początku XX w., założony na rzucie prostokąta, parterowy, przekryty dachem naczółkowym z obustronnym ryzalitem na osi. Elewacje ozdobnie opracowane detalem z cegły klinkierowej, dwubarwnej. Obecnie jest pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
4. Zespół dworsko-parkowy we wsi Drozdowo (około 8 km na wschód od Kowal Oleckich) położony jest majątek ziemski, który powstał w 1526 r., z nadania księcia Albrechta dla Jerzego von Diebes. W wieku XVII był własnością rodziny von Helle, w XVIII wieku - polskich rodzin Ciesielskich i Salzwedell-Więckowskich (na cmentarzu w pobliżu znajduje się kaplica Więckowskich z XVIII w.). W XIX w. należał m.in. do rodziny Steinberg. W początkach XX wieku majątek został upaństwowiony i oddany w dzierżawę. Obejmował 625 ha ziemi. Funkcjonowała tu gorzelnia, tartak, wydobywano torf. Z dawnego założenia zachował się dwór usytuowany na wzniesieniu. Zachowały się pozostałości starego parku oraz zabudowania podwórza gospodarczego. Dwór pochodzi z drugiej połowy XIX w. Założony na rzucie prostokąta, parterowy, przykryty dachem naczółkowym z facjatami na osi elewacji, zwieńczonymi trójkątnymi szczytami. Od strony parku duża, murowana weranda podtrzymująca taras, poprzedzona schodami w kształcie litery T. Dwór obecnie nie użytkowany, własność prywatna.
5. We wsi Stacze usytuowanej 9 km na zachód od Kowal Oleckich położone są dobra rycerskie, które długo należały do rodu hrabiów Lehndorffów (siedziba w Sztynorcie), a wniesiony tu w 1768 roku dwór służył głównie jako domek myśliwski. W XIX wieku Lehndorffowie sprzedali majątek i pierwszy nabywca Zarnikow założył tu piękny park. Około 1880 roku majątek przeszedł na własność rodu Hoverbeck. W roku 1932 dobra kupił ostatni właściciel przed 1945 r. – Erich Zollenkopf. Majątek obejmował 400 ha ziemi, posiadał gorzelnię, cegielnię, tartak. Dwór jest położony na wysokim wzniesieniu, między parkiem a podwórzem gospodarczym. Park krajobrazowy ze stawem i kanałem wodnym, w części zachodniej parku cmentarz rodowy. Patrząc dziś na budynek dawnego dworu, trudno uwierzyć, że jeszcze niedawno, kilkadziesiąt lat temu, był to piękny, wyrafinowany w formie dwór późnobarokowy, jeszcze przed wojna objęty ochroną konserwatorską, nie tylko z powodu architektury, ale także znakomitego stałego wyposażenia wnętrz. Pierwotnie była to budowla założona na rzucie prostokąta, parterowa, z dachem mansardowym. Na osi elewacji frontowej nieznaczny ryzalit z prosto zamkniętym szczytem z malowanym herbem Lehndorffów w polu. Ryzalit frontowy poprzedzony półkolistym tarasem z lustrzanymi rozszerzającymi się schodami (zachowany). We wnętrzu było wyposażenie rokokowe – malowane na płótnie ścienne panneau, sztukaterie, marmurowe kominki, ozdobne piece, a także, ponoć wyjątkowej urody klamki z berlińskiej porcelany. Dwór spłonął w 1943 roku, a Zollenkopfowie opuścili dobra w 1944 r. Dwór został odbudowany po wojnie, ale niezgodnie z pierwowzorem. Zmieniono kształt dachu, wymieniono okna z wysokich na tradycyjne, zbito detal architektoniczny. Niemniej korpus dzisiejszego dworu pochodzi z XVIII wieku. Własność AWRSP.
6. Cmentarz z I wojny światowej w Kowalach Oleckich jest specyficznym obiektem. Założony na dwóch niskich tarasach z centralnym pomnikiem i starodrzewem, kryje szczątki 45 żołnierzy niemieckich i 136 rosyjskich. Odrestaurowany został w 1994 roku. W roku 2000 szczątki żołnierzy z II wojny św. zostały z tegoż cmentarza ekshumowane i przeniesione na nowo tworzony cmentarz w Ełku.
7. Zabytki techniczne – odlewnia żeliwa w Kowalach Oleckich i cegielnie funkcjonujące do dziś.
8. Wapiennik w Golubkach.
9. We wsi Żydy usytuowanej około 6 km na południowy zachód od Olecka znajduje się dawny, niewielki majątek ziemski, który do 1879 r. był folwarkiem należącym do dóbr w Wężewie, siedziby rodu von Simpson. W końcu XIX w. własność rodziny von Gobler. W latach dwudziestych XX w. należał do Borowskich i obejmował jedynie 110 ha. Zachował się dawny, niewielki dwór i zabudowania podwórza gospodarczego, po parku pozostał teren, drzewa wycięto. Skromny dwór pochodzi z początku XX wieku, założony na rzucie prostokąta, parterowy, przekryty dachem naczółkowym z obustronnym ryzalitem na osi. Elewacje ozdobnie opracowane detalem z dodatkiem cegły klinkierowej. Obecnie własność prywatna.
10. W Mściszewie - wsi usytuowanej około 7 km na południowy zachód od Olecka leży dawny, niewielki majątek ziemski, który do 1879 r. był folwarkiem należącym do dóbr w Wężewie, siedziby rodu von Simpson. W końcu XIX w. wydzielony, stał się własnością rodziny von Gobler. Zachował się dawny, niewielki dwór, pozostałości parku i zabudowań podwórza gospodarczego, młyn, spichlerz. Dwór pochodzi z początku XX w., założony na rzucie prostokąta, parterowy, przekryty dachem naczółkowym z obustronnym ryzalitem na osi. Elewacje ozdobnie opracowane detalem z cegły klinkierowej, dwubarwnej. Obecnie jest pod zarządem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Gmina Wieliczki
1. Kościół modrzewiowy ewangelicki z 1677 r. liczący ponad 300 lat.
2. Młyny wodne z przełomu XIX i XX w. znajdujące się w Starostach i Nowym Młynie.
3. Chaty mazurskie – Krupin, Kleszczewo – 1862 r.
4. Cmentarze ewangelickie – Cimoszki, Kleszczewo, Sobole, Wieliczki.
5. Gąsiorówko - Niewielki majątek ziemski w końcu XIX i w XX wieku, położony nad rzeką Legą we wsi Gąsiorówko usytuowanej około 10 km na południe od Wieliczek. Był własnością rodziny Braczko i nie przekraczał 200 ha, do majątku należał też młyn wodny. Zachowały się pozostałości dawnego zespołu. Dwór pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu, zwrócony elewacją frontową do drogi. Nieduży, parterowy, kryty dachem naczółkowym. Ozdobą dworu jest duża weranda dobudowana na osi elewacji frontowej, z drobno przeszklonymi otworami okiennymi, poprzedzona lustrzanymi schodami. Od frontu zwieńczona trójkątnym szczytem i zdobioną elewacją.
6. Nory - Dawny majątek ziemski położony około 6 km na południe od Wieliczek we wsi Nory w XVII i XVIII wieku był w posiadaniu Ciesielskich i Okołowiczów. W końcu XIX i na początku XX wieku własność rodziny Hillmann wraz z jednym folwarkiem obejmował prawie 600 ha ziemi. Duży zespół pałacowo-parkowy z rozległym podwórzem gospodarczym zachował dawny układ. Mocno zaniedbany park z zachowanym starodrzewem. Podwórze gospodarczo-inwentarskie było powiększane po II wojnie światowej o nowe budynki. Niestety, pałac przeszedł gruntowny remont, po którym upodobnił się do piętrowego bloku mieszkalnego, przy którym nieco dziwacznie wygląda duży taras wsparty na czterech kolumnach od frontu i dawna, mocno zniszczona, półkoliście zamknięta weranda od strony parku. Dawny pałac zatracił cechy zabytku architektury. Obecnie własność prywatna.
7. Bartkowski Dwór w gminie Wieliczki to dawny zespół dworsko-parkowy z podwórzem gospodarczym usytuowany 15 km Na południe od Olecka, na pustkowiu, wśród łąk i pól. W końcu XIX wieku majątek należał do rodziny Anders, a w latach dwudziestych XX wieku do rodziny Fleischer. Powierzchnia obejmowała około 280 ha. Z dawnych czasów zachował się dwór, spichlerz i pozostałości parku. Dwór wzniesiony został w 1860 roku. Założony na rzucie prostokąta, parterowy ze ścianką kolankową, z dwuspadowym dachem. Własność prywatna. Wiele opisanych powyżej zabytkowych budowli nie zostało wpisanych do rejestru zabytków, ale ich wartość kulturowa jest również ważna i cenna, i tworzy historię tej Ziemi.
|
