30. Między wojnami

Koniec wojny światowej zaznaczył się w Prusach Wschodnich rozprzężeniem gospodarczym, inflacją i niepewnością polityczną.
Już na przełomie lat 1918 i 1919 w Olecku rozległy się hasła socjalistyczne, a w wyborach parlamentarnych do Rzeszy w 1921 roku ruch socjalistyczny zdobył tu 30% oddanych ważnych głosów. W latach 1921-1924 ruch ten reprezentowały trzy partie polityczne, a po roku 1924 - dwie: socjaldemokraci i komuniści.
W oleckiej radzie miejskiej na 17 miejsc po dwa zajmowali właśnie przedstawiciele wymienionych partii; osiem obsadzała tzw. partia gospodarcza, a pięć - urzędnicy miejscy.
Żywa wciąż była w mieście pamięć niedawnych wydarzeń wojennych. 19 lipca 1925 roku położono w parku miejskim kamień węgielny pod budowę pomnika ku czci poległych żołnierzy w czasie wojny światowej. Po dwóch latach pomnik ten odsłonięty został 11 września 1927 roku. Pomniki o tej samej wymowie postawiono w siedemnastu innych miejscowościach powiatu (Babki, Dobki, Garbas, Gąski, Kowale, Krupin, Kukowo, Mieruniszki, Plewki, Cimochy, Świętajno, Szeszki, Judziki, Szczecinki, Wieliczki, Gryzy i Lakiele).

Olecki monument, drugi pod względem wielkości w Prusach Wschodnich, wystawiony został z inicjatywy ówczesnego starosty dr Wachsmanna. Jego wymowę polityczną jednoznacznie określał napis, jaki widniał na całej długości wewnętrznej strony półkolistego kamiennego muru, złożony z dużych brązowych liter: "Boże, usłysz nasze błagania i spraw, ażeby znowu powstały silne Niemcy".
Tu, pod pomnik olecki, przybywały wycieczki młodzieży niemieckiej, której zaszczepiano w tym przygranicznym mieście i okolicy, usłanej grobami poległych, idee odwetu i wielkomocarstwowego nacjonalizmu.
Okres względnej stabilizacji gospodarczej po 1924 roku wykorzystano w Olecku na dalszą rozbudowę infrastruktury miejskiej. Rozpoczęto budowę stadionu sportowego i kąpieliska miejskiego. Miasto przejęło i zmodernizowało wybudowany wcześniej kurort za jeziorem, przystąpiono też z inicjatywy zarządu miejskiego do budowy szkoły (Volksschule) przy ulicy Gołdapskiej.
Powiat olecki podlegał w latach międzywojennych rejencji w Gąbinie i dzielił się pod względem administracyjnym na 22 urzędy gminne, zwane obwodami. Obejmowały one 99 wsi. Organami administracyjnymi powiatu były: sejmik, komisja powiatowa i naczelnik powiatu.
Obszar powiatu wynosił 856 km2, a liczba mieszkańców w 1939 roku - 38.046 i była niższa w stosunku do roku 1925 o ponad 2 tysiące.
Stan zaludnienia miasta i powiatu w okresie międzywojennym przedstawia następujące zestawienie:

W latach powojennych, mimo nadal dużego odpływu ludności z powiatu oleckiego do uprzemysłowionych krajów Rzeszy Niemieckiej, odbudowano stopniowo potencjał gospodarczy dzięki sprzyjającej koniunkturze. Przemysł był tu niewielki i rozdrobniony. Dwa zakłady metalurgiczne w Kowalach Oleckich miały nieliczne załogi i produkowały głównie dla potrzeb miejscowego rolnictwa. Działalność gospodarczą prowadziły także 23 młyny, 18 tartaków, 13 cegielni i 6 mleczarni. W roku 1926 oddano do użytku mleczarnię w Olecku, która przed wojną liczyła 1.228 dostawców mleka. Zatrudniała ona 47 pracowników i skupowała rocznie około 15 milionów kg mleka.

Dwie inne mleczarnie - w Sokółkach i Mieruniszkach - skupowały w 1938 roku łącznie ponad 6 milionów kg mleka od 590 dostawców. Do trzech wymienionych mleczarni dostarczano mleko od około 10 tysięcy krów. Rolnictwo było bowiem podstawowym działem gospodarki powiatu, ale zbiory, jakie uzyskiwano z hektara, nie były wysokie. W roku 1936 np. wydajność z hektara żyta wynosiła 16,7 kwintala, pszenicy - 15,6, ziemniaków - 154,7.
W strukturze agrarnej dużą rolę odgrywały gospodarstwa chłopskie średniej wielkości, które obejmowały ponad 70% areału powiatu.
W połowie lat trzydziestych liczba gospodarstw rolnych według powierzchni przedstawiała się następująco:

Stan pogłowia zwierząt wg spisu z 3 grudnia 1936 roku wynosił: 12.008 koni, 28.262 sztuk bydła, 40.813 sztuk trzody chlewnej, 3.266 owiec, 1.197 kóz oraz 155.249 sztuk ptactwa domowego.
Warto dodać, że powiat olecki nie należał do najsilniejszych pod względem gospodarczym w rejencji gąbińskiej i aż do roku 1937 musiał korzystać z dotacji państwowej.
Pozytywne zmiany nastąpiły w latach międzywojennych w oleckiej służbie zdrowia. Stary zakład opieki zdrowotnej przy ul. Szpitalnej pełnił w zasadzie funkcję przytułku dla osób starych i niedołężnych.
W tej sytuacji około 1906 roku rozpoczęto budowę nowego szpitala przy ul. Grudziądzkiej (Słowiańskiej), który oddany został do użytku dwa lata później. Ten solidny budynek z cegły klinkerowej przewidziany był na 50 łóżek. Znajdował się w nim m. in. oddział chirurgiczny i położniczy. Pacjenci z ciężkimi schorzeniami oraz kwalifikowani do poważniejszych zabiegów operacyjnych wysyłani byli nadal do szpitali większych miast - Ełku, Giżycka i Królewca. W tym czasie mieszkańcy Olecka mogli korzystać po raz pierwszy z aparatu rentgena. Posiadał go doktor Lack, który pracował tu od 1910 roku.
W połowie lat trzydziestych szpital przy ul. Grudziądzkiej okazał się już za mały, w związku z czym rozpoczęto budowę nowoczesnego szpitala powiatowego na 110 łóżek. Został on wybudowany w ciągu dwóch lat kosztem 340 tysięcy marek i uroczyście poświęcony 2 marca 1935 roku.
Kierownictwo fachowe nad tą placówką objął doktor Hans Reinert, a sprawy gospodarcze i związane z opieką nad chorymi spoczywały w rękach przełożonej Berty Bialluch ze zgromadzenia sióstr zakonnych domu modlitewnego w Giżycku. Stary szpital przeznaczono na dom starców i administrację służby zdrowia w powiecie.

W latach trzydziestych pracowało w Olecku sześciu lekarzy. Gdy wybuchła wojna, połowa z nich została wcielona do Wehrmachtu, pozostali trzej powołani zostali jesienią 1944 roku do Volkssturmu. Niektórzy tylko z nich przeżyli wojnę.
Pierwsza wzmianka o aptece w Olecku pochodzi z roku 1762. Najstarszą nowoczesną apteką w Olecku była "Adler-Apotheke", którą w roku 1895 nabył Karol Neumann od poprzedniego właściciela - Waltera Lubenau.
Po I wojnie światowej powstała w mieście druga apteka przy dworcu - "Bahnhofs-Apotheke". Na terenie powiatu czynna była też apteka w Mieruniszkach, gdzie praktykę lekarską prowadził doktor Epha.
Pierwszy lekarz dentysta pojawił się w Olecku na krótko przed rokiem 1914. Był nim Leo Bartsch. Drugim lekarzem tej specjalności w powiecie, pochodzącym z Olecka, był doktor Konietzko. W okresie międzywojennym pracowały też w oleckiej służbie zdrowia położne i siostry miłosierdzia z królewieckiego zgromadzenia zakonnego. Pod koniec II wojny światowej szpital olecki łącznie ze starym szpitalem i barakiem dysponowały ponad 200 łóżkami, które oddano dla potrzeb wojska.
W latach międzywojennych mieszkańcy Olecka korzystali z nowoczesnych urządzeń komunalnych, jak wodociąg, kanalizacja, elektryczność i inne. W mieście czynna była gazownia, młyn, rzeźnia, drukarnia oraz wiele zakładów usługowych i handlowych. Urzędy pocztowe znajdowały się w Olecku i w Kowalach, a oprócz tego było 14 ajencji pocztowych na terenie powiatu. W sześciu hotelach oleckich znajdowało się 158 miejsc noclegowych. W mieście czynne były m. in. takie instytucje i urzędy, jak Państwowy Urząd Ubezpieczeń,. Urząd Katastralny, Zakład Ubezpieczeń Wiejskich, Urząd Budowlany, Wiejska Kasa Chorych, Urząd Finansowy, Powiatowa Kasa Oszczędności, Bank Państwowy i Urząd Celny.
Nad utrzymanie porządku i bezpieczeństwa czuwały trzy oddziały żandarmerii. Bezpieczeństwo przeciwpożarowe zapewniała istniejąca w mieście od 1883 roku straż pożarna. Gospodarkę leśną prowadziły trzy nadleśnictwa, czwarte - w Czerwonym Dworze - znajdowało się w stadium organizacji.
W połowie lat trzydziestych powiat posiadał 390 samochodów osobowych, 578 motocykli, 45 samochodów ciężarowych i 22 ciągniki.
Wiele zamierzeń inwestycyjnych, gospodarczych i sportowo-wypoczynkowych, zrealizowanych w okresie Republiki Weimarskiej na terenie powiatu oleckiego, wiąże się z nazwiskiem ówczesnego starosty, dr Brunona Wachsmanna. Pracował on w Olecku w latach 1921-1933 i cieszył się zasłużonym autorytetem. Jego zasługą była m. in. budowa odcinka szosy objazdowej, przy której stanęła mleczarnia powiatowa, zakładu utylizacyjnego, stadionu miejskiego, kąpieliska nad jeziorem, toru wyścigowego i schroniska dla młodzieży. Dzięki jego inicjatywie i energii zdołano uzyskać kredyty na rozwój rolnictwa, które pod koniec lat dwudziestych popadło w poważne tarapaty, on, jako przewodniczący zarządu kasy oszczędnościowo-zapomogowej, miał istotny wpływ na rozwój gospodarczy powiatu. Po objęciu rządu w Niemczech przez Hitlera Waschmann jako tradycyjny polityk niemiecki popadł wkrótce w konflikt z władzami nazistowskimi, w wyniku czego został zwolniony z zajmowanego stanowiska w 1933 roku i po krótkim areszcie śledczym przeniesiony na przymusową emeryturę.
Chociaż nie mamy powodów do sympatii dla władz hitlerowskich Olecka, należy przyznać, że także w tych ostatnich latach przedwojennych zrobiono sporo dla rozwoju miasta i powiatu. W latach 1933-1938 wybudowano 91 standardowych domków robotniczych, ulepszono nawierzchnię niektórych ulic, oddano do użytku budynek nowego szpitala powiatowego, budynki Urzędu Nadleśnictwa i Sądu Okręgowego przy ulicy Zamkowej, otwarto także w Dworku Mazurskim zajazd gościnny z 30 łóżkami noclegowymi. Przede wszystkim jednak nie szczędzono wysiłku i trudu, by wydobywać krajobrazowe walory naturalnego położenia Olecka wśród lasów i jezior wschodnich Mazur. Dzięki pomysłowości i pracy miejscowego społeczeństwa, zrzeszonego w komitetach upiększania miasta, stało się ono ładne, schludne i zadbane.

OLECKO Czasy, ludzie, zdarzenia Tekst: Ryszard Demby