36. Objaśnienia używanych terminów

Archiprezbiter - przedstawiciel i pomocnik biskupa.
Czopowe - podatek płacony od wyrobu oraz wyszynku wódki i piwa.
Czynsz rekognicyjny - podatek płacony jako dowód uznania Zakonu lub władzy książęcej.
Dziegciarnia - miejsce wyrobu dziegciu, produktu suchej destylacji materiałów złożonych z różnych ciał smolistych.
Dzień św. Marcina - termin, w którym wygasały umowy o pracę i in. zobowiązania i od którego nawiązywano nowe kontrakty.
Domena - posiadłości należące do państwa, rodziny książęcej lub królewskiej, niekiedy - do magnatów.
Dziesięcina - podatek na rzecz instytucji kościelnych wynoszący dziesiątą część plonów (płacony w naturze lub pieniądzach).
Empora - chór w kościele. Loża piętrowa lub kryta galeria nad nawą boczną albo nad wejściem.
Folusz - zakład służący do folowania tkanin przez ich zagęszczanie, gniecenie i wałkowanie.
Funt - jednostka miary masy = 467,711 grama.
Grzywna - równowartość 4 wiardunków lub 24 skojców lub 60 szelągów = 720 fenigów. (Także: 1 grzywna = 20 groszy = 30 szelągów).
Gulden pruski - = 30 groszy.
Hamernia - dawna huta żelaza, zakład obróbki metalu.
Jutrznia - misteria odbywające się w poranek pierwszego dnia świąt Bożego Narodzenia; modlitwy odprawiane pierwotnie w Kościele katolickim w nocy lub przed świtem.
Kantor - organista, nauczyciel szkoły miejskiej.
Kirasjerzy - żołnierze ciężkiej jazdy.
Komornictwo - jednostka administracyjna w państwie krzyżackim tworzona na obszarach zamieszkanych przez ludność pruską. W późniejszych latach - jednostka pruskiej administracji publicznej.
Komturstwo - podstawowa jednostka administracyjna w państwie krzyżackim, na czele której stał komtur wyposażony we władzę administracyjną, wojskową, sądowniczą i skarbową.
Konsystorz - naczelna władza synodu, organu sprawującego zwierzchnią władzę ustawodawczą w Kościele ewangelickim.
Łut - = 1/32 funta.
Morga - jednostka miary powierzchni - różnej wielkości w poszczególnych krajach. 30 mórg stanowiło włókę = 17,838 ha = 76597,63m2.
Nadrowia - tereny położone na północ od Wielkich Jezior Mazurskich, zamieszkane przez pruskie plemię Nadrowów.
Natangia - obszar zamieszkały przez pruskie plemię Natangów, położony między Pregołą a późniejszą Warmią, stanowiący w Prusach Książęcych obwód administracyjny o tej samej nazwie.
Ordynacja krajowa - instrukcja kościelna opracowana po pierwszej wizytacji nowo założonych parafii ewangelickich.
Pogłówne - podatek płacony od poszczególnej osoby ("od głowy"), nakładany na określone grupy lub ogół mieszkańców.
Pomezania - terytorium zamieszkane przez plemię pruskie na wschód od dolnej Wisły, graniczące na północy z Pogezanią, a na wschodzie - z ziemią sasińską.
Postylla - zbiór kazań.
Potażarnia - zakład wyrobu potażu (węglanu potasu) z popiołu drzewnego.
Pręt mierniczy - miara długości = 12 stóp (1 stopa = 12 cali = 0,31385 metra).
Prawo chełmińskie - odmiana prawa magdeburskiego, regulująca sprawy posiadania i dziedziczenia ziemi, ustroju wiejskiego i miejskiego, sądownictwa i służby wojskowej. Prawo chełm. miało swój własny system miar i wag.
Prokurator - urzędnik zarządzający prokuratorią w czasach krzyżackich, okręgiem administracyjnym, na jakie - obok wójtostw - dzieliły się komturstwa.
Prorektor, konrektor - zastępca kierownika szkoły, drugi nauczyciel.
Prusy Książęce - lenno Polski w latach 1466-1657, określane tym terminem po sekularyzacji zakonu krzyżackiego w 1525 roku.
Rektor - kierownik szkoły, pierwszy nauczyciel.
Sambia - obszar zamieszkany przez pruskie plemię Sambów (Półwysep Sambijski), położone na pn. od Pregoły oraz dorzecza Węgorapy i Rominty. Nazwa obwodu administracyjnego w Prusach Książęcych.
Sąd niższy - prawo sądzenia za drobne przestępstwa, zagrożone grzywną do 4 szelągów.
Sąd wyższy - sąd zajmujący się przestępstwami, za które groziła kara powyżej 4 szelągów, łącznie z tzw. karą miecza, czyli wydawania wyroków skazujących na śmierć lub obcięcia członków.
Skojec (skot) - = 30 fenigów.
Służba chełmińska - obowiązek służby zbrojnej wynikający z posiadania ziemi na prawie chełm. Do 40 włók właściciele występowali jako lekkozbrojni, powyżej tej liczby - jako ciężkozbrojni z pocztem.
Starostwo - jednostka admin. w Prusach Książęcych, wchodząca w skład większych okręgów terytorialnych - obwodów.
Sudowia - tereny zamieszkane przez pruskie plemię Jaćwingów, położone na wschód od Wielkich Jezior Mazurskich. 
Superintendent - duchowny ewangelicki sprawujący zwierzchnią władzę wobec duchowieństwa na obszarze superintendentury (diecezji), będący odpowiednikiem dziekana w Kościele katolickim.
Szarwark - świadczenie chłopów w robociźnie i (lub) sprzężaju przy transporcie, budowie dróg, mostów i innych pracach.
Szeląg - = 12 fenigów.
Wiardunek - = 6 skojców = 180 fenigów.
Włóka - = 30 mórg (włóka nowochełmińska = 17,838 ha); włóka olecka = 2 włóki 1,29 morgi magdeburskiej.
Wolni ("mali wolni") - stan pośredni między chłopami a szlachtą. Powstał w Prusach z osadników, którzy otrzymali indywidualne przywileje wywodzące się z prawa chełm., lecz nie uzyskali uznania swoich praw szlacheckich. Zobowiązani byli do służby wojskowej i posiadali większe gospodarstwa od chłopskich.
Wójt - urzędnik w czasach krzyżackich zarządzający okręgiem admin. zwanym wójtostwem, wchodzącym w skład komturstwa lub podlegającym bezpośrednio wielkiemu mistrzowi.

OLECKO Czasy, ludzie, zdarzenia Tekst: Ryszard Demby